ΠρολεγόμεναΚαλησπέρα κι από μένα κι ευχαριστώ που βρίσκεστε σήμερα εδώ, όπως και τον κ. Β.Π. Καραγιάννη για την τιμή που μου έκανε να με επιλέξει για συνεργάτη του στη συγγραφή του «Χρονολογίου Κοζάνης» (από δω και στο εξής «Χ») και που μου δίνει βήμα να μιλήσω γι’ αυτό.
Η ομιλία θα κινηθεί στα πλαίσια της παρουσίασης του «Χ» και κατ’ επέκταση, μέσω αυτού, της Ιστορίας της Κοζάνης.
Η πρώτη επαφή - προεργασίες
Το παρόν πόνημα προέκυψε κάπως τυχαία, όπως και η γνωριμία μου με τον κ. Καραγιάννη. Μου πρότεινε, λοιπόν, τη συνεργασία και φυσικά δέχτηκα, χωρίς δεύτερη σκέψη.
Θα έπρεπε να συντάξουμε ένα «Χ», έχοντας ως βάση το ¨Β.Π. Καραγιάννης, «Χρονολόγιο Κοζάνης (1392 – 1993)», Κοζάνη 1912 – 1993, Κοζάνη, 1994¨, που κυκλοφόρησε προ 18ετίας. Η σημαντικότερη δυσκολία ήταν η πίεση του χρόνου, αφού μέσα σε διάστημα, μόλις, ενός μηνός θα έπρεπε να το φέρουμε εις πέρας, για να συνοδέψει το 165ο τεύχος της «Παρέμβασης» που θα κυκλοφορούσε με αφορμή τα 100χρονα της Κοζάνης. Προσπαθήσαμε λοιπόν να αποδελτιώσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βιβλιογραφικό όγκο, ώστε να βγει ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα.
Φυσική περιγραφή
Πρόκειται για ένα 24σέλιδο έντυπο (28 σσ. με το περίβλημα), σε ασπρόμαυρη εκτύπωση, με, ιδίων αποχρώσεων, μαλακό εξώφυλλο. Είναι μία λιτή έκδοση, χωρίς φωτογραφίες και άλλα ¨βοηθήματα¨.
Στο εξώφυλλό του αναγράφονται οι συγγραφείς του, ο τίτλος του, ο εκδοτικός οίκος και η χρονολογία έκδοσής του.
Στο φόντο, διακρίνει κανείς, εγχάρακτο σχέδιο μπρούντζινης -μικρού μεγέθους- παλάσκας, που σώζεται στο Λαογραφικό Μουσείο της πόλης και χρονολογείται στο α΄ μισό του 19ου αι.
Το λαογραφικού χαρακτήρα φόντο βέβαια, έρχεται σε αντίθεση με το ιστορικό περιεχόμενο του εντύπου.
Στο -λιτότερο του εξωφύλλου- οπισθόφυλλο φαίνεται ολόκληρο το μπροστινό μέρος της προαναφερθείσης παλάσκας.
Ετυμολόγηση – αποσαφήνιση του τίτλου
Αποσαφηνίζοντας τον τίτλο της εργασίας να τονίσω ότι «χρονολόγιο» είναι ο προσδιορισμός και η τακτοποίηση των γεγονότων με τη σειρά εμφάνισής τους στο χρόνο. Είναι ένα γρήγορο και σύντομο πέρασμα από τις σημαντικότερες ημερομηνίες της Ιστορίας (και της Προϊστορίας) της πόλης μας.
Η λέξη «Κοζάνη» υποδηλώνει την Ιστορία της πόλης της Κοζάνης· του τόπου στον οποίο βρίσκεται η σημερινή πόλη.
Πρώτη άποψη
Το πρώτο που βλέπει κάποιος ξεφυλλίζοντας το «Χ» είναι, φυσικά, ημερομηνίες· ημερομηνίες χρονολογικά ταξινομημένες. Μία ενδότερη ματιά αποκαλύπτει την διαίρεση των ημερομηνιών, και κατ’ επέκταση της Ιστορίας, σε περιόδους.
Στην πρώτη σελίδα υπάρχει ο «άτιτλος λόγος» του Αντιπεριφερειάρχη Κοζάνης (χάρη στον οποίο χρηματοδοτήθηκε η έκδοση του παρόντος), που είναι μία μικρή εισαγωγή στο τί περιέχει το 24σέλιδο.
Στο δια ταύτα
Ξεκινώντας την παρουσίαση της τοπικής μας Ιστορίας -μέσω του «Χ»- θα ήθελα, καταρχάς, να πω δυο λόγια για τη χρονολογική διαίρεση που έγινε.
Πρώτη περίοδος είναι αυτή της ¨Προϊστορίας¨, που καταλαμβάνει και το μεγαλύτερο χρονικά εύρος (5000π.Χ. – 1350μ.Χ.). Αυτή την περίοδο μιλάμε για Προϊστορία και όχι για Ιστορία, αφού η γνώση βασίζεται στα αρχαιολογικά ευρήματα, μιας και δεν υπάρχουν γραπτές πηγές. Η αναφορά σε χρονολογίες γίνεται με βάση τα ευρήματα.
Δεύτερη περίοδος είναι αυτή της ¨Τουρκοκρατίας¨· καταλαμβάνει μία περίοδο 519 χρόνων και έχει χωριστεί σε τρεις επιμέρους υποπεριόδους, την όψιμη, τη μέση και την ύστερη. Η ¨Όψιμη Περίοδος της Τουρκοκρατίας (1350 – 1664)¨ συμπίπτει με την πρώιμη περίοδο της Ιστορίας της Κοζάνης. Θα μπορούσε να ονομαστεί και περίοδος των πρώτων οικισμών, αφού τότε είναι που εμφανίζονται οι πρώτες οικιστικές εγκαταστάσεις, οι οποίες οδηγούν στην συγκρότηση της πρώτης κοινότητας. Η ¨Μέση Περίοδος Τουρκοκρατίας (1664 – 1860)¨ είναι η περίοδος ακμής της τότε κωμόπολης. Από μία μικρή κοινότητα κτηνοτροφικών οικισμών, μεταβάλλεται σε σπουδαίο εμπορικό, οικονομικό, μα πάνω απ’ όλα πνευματικό κέντρο του υπόδουλου χριστιανισμού της περιοχής. Η ¨Ύστερη Περίοδος Τουρκοκρατίας (1860 – 1912)¨ -και τελευταία υποπερίοδος- είναι η τελευταία και μικρότερη χρονικά περίοδος της τουρκοκρατούμενης Κοζάνης. Η ανάπτυξη της πόλης συνεχίζεται, ενώ όλα δείχνουν ότι η ώρα της απελευθέρωσης κοντεύει.
Τρίτη περίοδος είναι ¨Τα χρόνια της ελευθερίας (1912 – 2012)¨. Η Κοζάνη βαδίζει ελεύθερη σε μια νέα εποχή, με τα σκαμπανεβάσματά της, ενώ τα τελευταία 60 χρόνια παρασύρεται κι αυτή από το πανελλήνιο κύμα ανάπτυξης.
Και συνεχίζω με την παρουσίαση ορισμένων χρονολογιών του εντύπου. Φυσικά δεν μπορεί να γίνει αναφορά σε όλες, αφού ο χρόνος είναι περιορισμένος.
Στην εποχή της Προϊστορίας και συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια της Νεότερης Νεολιθικής περιόδου (5000π.Χ. – 4500π.Χ.), ανάγονται τα ευρήματα στη νεκρόπολη της οδού Φιλίππου που ήρθαν στο φως το 1948 από τους Β. Καλλιπολίτη και D. Feytmans.
Καθ’ όλη τη διάρκεια των ετών 1600π.Χ. – 1000μ.Χ. τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν μια συνεχή κατοίκηση στην περιοχή (οδός Φιλίππου, πλ. 25ης Μαρτίου, Αγ. Αθανάσιος).
Το 1350 είναι το έτος κατά το οποίο ξεκινά η Ιστορία της Κοζάνης. Είναι το έτος κατά το οποίο εμφανίζεται ο κτηνοτροφικός οικισμός στη θέση Σιόποτο (πιθανόν ο οικισμός να εμφανίζεται πρωιμότερα, αφού η ετυμολόγηση της λέξης παραπέμπει στο παλαιοσλαβικό σοποτ: περιοχή με πηγές νερού). Η πρώιμη Ιστορία της πόλης συμπίπτει με την περίοδο της πρώιμης Τουρκοκρατίας στην περιοχή· το 1393 καταλαμβάνεται ο φρουριακού τύπου οικισμός των Σερβίων. Το ίδιο έτος μνημονεύεται στις πηγές ο ερχομός κατοίκων από μέρη της Ηπείρου, οι οποίοι εγκαθίστανται στη θέση Σκ’ ρκα. Ένα χρόνο μετά -περίπου- έχουμε συνένωση οικισμών και τη συγκρότηση της πρώτης οικιστικής οντότητας. Το 1498 είναι το έτος για το οποίο έχουμε την πρώτη έγκυρη γραπτή μαρτυρία με αναφορά στην Κοζάνη (στο οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο ΤΤ986, που σώζεται στην Κωνσταντινούπολη), η οποία έχει περί τους 550 κατοίκους πληθυσμό. Στα μέσα του 17ου αι. (1647) αρχίζει η επικοινωνία με το εξωτερικό και η ανάπτυξη του τοπικού εμπορίου, ενώ την ίδια περίοδο (1649) εποικίζουν την Κοζάνη οικογένειες από το Κτένι με αρχηγό τον προεστό τους Ι. Τράντα· εγκαθίστανται στην περιοχή Κρεβατάκια.
Το 1675 ή το 1684 (και αφού έχουμε μπει στη Μέση Περίοδο της Τουρκοκρατίας) ιδρύεται στην Κοζάνη το πρώτο σχολείο, το οποίο θα εξελιχθεί στην περίφημη Σχολή της Κοζάνης (με πρώτο δάσκαλο τον Κονταρή από τα Σέρβια), όπου δίδαξε και ο περίφημος Ευγ. Βούλγαρης. Το 1690, ο Χ. Τράντας (γιος του Ι. Τράντα) εξασφαλίζει φιρμάνι, που θέτει την Κοζάνη υπό την προστασία της Σουλτανομήτορος (δεν επιβεβαιώνεται από τις πηγές), και έτσι αρχίζει η ανάπτυξη της πόλης. Το 1745 ανεγείρεται το Επισκοπείο και μεταφέρεται η έδρα από τα Σέρβια στην Κοζάνη. Αυτή την περίοδο έχουμε τη γέννηση πολλών πνευματικών προσωπικοτήτων με σημαντικό συγγραφικό έργο. Μερικοί απ’ αυτούς είναι οι Μιχ. Περδικάρης (1766, ιατρός και λόγιος), Γ. Σακελλάριος (1767, ιατροφιλόσοφος) και Χ. Μεγδάνης (1768, ιατρός, ιερέας και λόγιος). Το 1785 αναλαμβάνει Επίσκοπος ο Θεόφιλος εκ Βεροίας (θα μείνει ως το 1811)· επί θητείας του αναγνωρίστηκαν επίσημα, με συνοδικό γράμμα, οι κυριότερες, μέχρι τότε σε παρανομία ευρισκόμενες, συντεχνίες των επαγγελματιών της πόλης. Το 1787 η Κοζάνη περιέρχεται στη δικαιοδοσία του Αλή πασά (δεν επιβεβαιώνεται από τις πηγές). Δημιουργείται στην πόλη το κόμμα των Αληφρόνων, από την τάξη των πλουσίων, με αρχηγό το Ρ. Κοντορούση, και το κόμμα των Φιλελευθέρων με αρχηγό τον Γ. Αυλιώτη. Κυριακή του Θωμά του 1797 (μετά την κορύφωση του εσωτερικού αγώνα, με στοιχεία εμφυλίου μεταξύ των οπαδών των δύο παρατάξεων) δολοφονείται ο Αυλιώτης. Το 1793 γεννιέται ο Γ. Λασσάννης, «Φιλικός» και συγγραφέας των λογοτεχνικών έργων. Το 1824 πανώλη, που μεταδίδεται από τα διερχόμενα στρατεύματα, θερίζει την πόλη. Το 1830 η Κοζάνη καταλαμβάνεται από Αλβανούς, με αρχηγό τους τον Ασλάν Μπέη, και λεηλατείται επί 27ημέρου. Το 1855 θεμελιώνεται το Καμπαναριό με χρήματα από εράνους στην Ουγγαρία.
Την Ύστερη Περίοδο της Τουρκοκρατίας σημαντικότερα γεγονότα είναι η σύσταση της Δημαρχίας Κοζάνης το 1879, που μέχρι τότε ήταν Κοινότητα, με πρώτο δήμαρχο το Ν. Χαλκιά και η θεμελίωση του Βαλταδωρείου Γυμνασίου (θα εγκαινιαστεί επίσημα στις 30 Ιανουαρίου 1901, γιορτή των Τριών Ιεραρχών), μετά από δωρεά των αδερφών Βαλταδώρων.
Τα Χρόνια της Ελευθερίας σημαδεύονται από πολλά και διάφορα γεγονότα, με σημαντικότερο την απελευθέρωση της πόλης, το 1912 έπειτα από 519 χρόνια, και την υποδοχή του βασιλιά Γεωργίου Α΄ λίγες μέρες μετά. Την ίδια χρονιά η Κοζάνη γίνεται έδρα νομού με πρώτο νομάρχη το Γ. Χωματιανό. Το 1914 κυκλοφορεί η πρώτη εφημερίδα, ΗΧΩ της ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ και η Κοζάνη γίνεται έδρα της Γενικής Διοίκησης Δυτικής Μακεδονίας με πρώτο διοικητή το Φ. Ηλιάκη. Το 1918 ιδρύεται στην πόλη η πρώτη τράπεζα (υποκατάστημα της Εθνικής) καθώς και σώμα Χωροφυλακής, υπαγόμενο στη Βέροια. Το 1925 γίνεται ηλεκτροφωτισμός της πόλης και το αμέσως επόμενο έτος (1926) δημιουργείται ο πρώτος κινηματογράφος της πόλης, ο κινηματογράφος ΩΡΙΩΝ. Το 1928 ιδρύονται οι πρώτες ομάδες στην πόλη, ο Ολυμπιακός Κοζάνης και ο Μακεδονικός. Το 1931 εγκαθίσταται στην Κοζάνη ο Διονύσιος Μανέντης, χειρουργός, και ιδρύει την πρώτη χειρουργική κλινική στη Δυτική Μακεδονία εν ονόματι «Ο καλός Σαμαρείτης». Το 1941 βομβαρδίζουν οι Γερμανοί το δημαρχείο. Το 1950 ιδρύεται ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός στην Κοζάνη, με την επωνυμία «Ραδιοφωνικός Σταθμός Ενόπλων Δυνάμεων Δυτικής Μακεδονίας, ενώ το 1956 εγκαινιάζεται η σιδηροδρομική σύνδεση με την Πτολεμαΐδα. Το 1958 η Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία (με υπεύθυνο τον Β. Καλλιπολίτη) φέρνει στο φως τη νεκρόπολη στην οδό Φιλίππου. Το 1959 εγκαινιάζεται το Μαμάτσειο Νοσοκομείο και το 1963, ο Πατριάρχης Αθηναγόρας επισκέπτεται την πόλη. Το 1968 ιδρύεται ο Σύνδεσμος Γραμμάτων & Τεχνών, με πρωτεργάτη τον Κ. Σιαμπανόπουλο, που το 1984 θα εγκαινιάσει το Λαογραφικό Ιστορικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο της πόλης. Το 1982 εκδίδεται το πρώτο τεύχος του περιοδικού ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ, από το Σύλλογο Κοζανιτών Θεσσαλονίκης «Ο Άγιος Νικόλαος» (έτος ίδρυσης 1908) και το 1984 κυκλοφορεί η μηνιαία (στην αρχή, τώρα εποχιακή) έκδοση γνώμης ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ με διευθυντή τον Β. Π. Καραγιάννη· σήμερα είναι το μακροβιότερο, και μοναδικό, λογοτεχνικό περιοδικό που εκδίδεται στην επαρχία. Το 1985 ιδρύεται το Συνεταιριστικό βιβλιοπωλείο Κοζάνης, το 1986 ιδρύεται το 1ο Κ.Α.Π.Η. Κοζάνης, σε κτίριο δωρεάς του Ν. Δελιαλή (τέως εφόρου της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης και σημαντικής πνευματικής προσωπικότητας του τόπου) και ο πρώτος τηλεοπτικός σταθμός στην πόλη, το West channel. Το 1995 (15 Μαΐου) γίνεται ο μεγάλος σεισμός των 6,6 ρίχτερ και λίγους μήνες μετά (15 Ιουλίου) ιδρύεται το ΙΝ.Β.Α. (μετά από απόφαση μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Κοζάνης) με διευθυντή τον Β.Π. Καραγιάννη. Το 1999 ιδρύεται Πολυτεχνική Σχολή στην Κοζάνη και το 2008 (ανήμερα των 96χρονων της Κοζάνης) εγκαινιάζεται η Δημοτική Χαρτοθήκη στο αναπαλαιωμένο αρχοντικό Λασσάνη.
Επίλογος
Αυτές ήταν εν ολίγοις μερικές από τις περιέχουσες στο «Χ» ημερομηνίες. Στο «Χ» θα βρει κάποιος πολύ περισσότερα στοιχεία που αφορούν στην Ιστορία του τόπου μας.
Ευχαριστώ πολύ που με ακούσατε!
Φυσική περιγραφή
Πρόκειται για ένα 24σέλιδο έντυπο (28 σσ. με το περίβλημα), σε ασπρόμαυρη εκτύπωση, με, ιδίων αποχρώσεων, μαλακό εξώφυλλο. Είναι μία λιτή έκδοση, χωρίς φωτογραφίες και άλλα ¨βοηθήματα¨.
Στο εξώφυλλό του αναγράφονται οι συγγραφείς του, ο τίτλος του, ο εκδοτικός οίκος και η χρονολογία έκδοσής του.
Στο φόντο, διακρίνει κανείς, εγχάρακτο σχέδιο μπρούντζινης -μικρού μεγέθους- παλάσκας, που σώζεται στο Λαογραφικό Μουσείο της πόλης και χρονολογείται στο α΄ μισό του 19ου αι.
Το λαογραφικού χαρακτήρα φόντο βέβαια, έρχεται σε αντίθεση με το ιστορικό περιεχόμενο του εντύπου.
Στο -λιτότερο του εξωφύλλου- οπισθόφυλλο φαίνεται ολόκληρο το μπροστινό μέρος της προαναφερθείσης παλάσκας.
Ετυμολόγηση – αποσαφήνιση του τίτλου
Αποσαφηνίζοντας τον τίτλο της εργασίας να τονίσω ότι «χρονολόγιο» είναι ο προσδιορισμός και η τακτοποίηση των γεγονότων με τη σειρά εμφάνισής τους στο χρόνο. Είναι ένα γρήγορο και σύντομο πέρασμα από τις σημαντικότερες ημερομηνίες της Ιστορίας (και της Προϊστορίας) της πόλης μας.
Η λέξη «Κοζάνη» υποδηλώνει την Ιστορία της πόλης της Κοζάνης· του τόπου στον οποίο βρίσκεται η σημερινή πόλη.
Πρώτη άποψη
Το πρώτο που βλέπει κάποιος ξεφυλλίζοντας το «Χ» είναι, φυσικά, ημερομηνίες· ημερομηνίες χρονολογικά ταξινομημένες. Μία ενδότερη ματιά αποκαλύπτει την διαίρεση των ημερομηνιών, και κατ’ επέκταση της Ιστορίας, σε περιόδους.
Στην πρώτη σελίδα υπάρχει ο «άτιτλος λόγος» του Αντιπεριφερειάρχη Κοζάνης (χάρη στον οποίο χρηματοδοτήθηκε η έκδοση του παρόντος), που είναι μία μικρή εισαγωγή στο τί περιέχει το 24σέλιδο.
Στο δια ταύτα
Ξεκινώντας την παρουσίαση της τοπικής μας Ιστορίας -μέσω του «Χ»- θα ήθελα, καταρχάς, να πω δυο λόγια για τη χρονολογική διαίρεση που έγινε.
Πρώτη περίοδος είναι αυτή της ¨Προϊστορίας¨, που καταλαμβάνει και το μεγαλύτερο χρονικά εύρος (5000π.Χ. – 1350μ.Χ.). Αυτή την περίοδο μιλάμε για Προϊστορία και όχι για Ιστορία, αφού η γνώση βασίζεται στα αρχαιολογικά ευρήματα, μιας και δεν υπάρχουν γραπτές πηγές. Η αναφορά σε χρονολογίες γίνεται με βάση τα ευρήματα.
Δεύτερη περίοδος είναι αυτή της ¨Τουρκοκρατίας¨· καταλαμβάνει μία περίοδο 519 χρόνων και έχει χωριστεί σε τρεις επιμέρους υποπεριόδους, την όψιμη, τη μέση και την ύστερη. Η ¨Όψιμη Περίοδος της Τουρκοκρατίας (1350 – 1664)¨ συμπίπτει με την πρώιμη περίοδο της Ιστορίας της Κοζάνης. Θα μπορούσε να ονομαστεί και περίοδος των πρώτων οικισμών, αφού τότε είναι που εμφανίζονται οι πρώτες οικιστικές εγκαταστάσεις, οι οποίες οδηγούν στην συγκρότηση της πρώτης κοινότητας. Η ¨Μέση Περίοδος Τουρκοκρατίας (1664 – 1860)¨ είναι η περίοδος ακμής της τότε κωμόπολης. Από μία μικρή κοινότητα κτηνοτροφικών οικισμών, μεταβάλλεται σε σπουδαίο εμπορικό, οικονομικό, μα πάνω απ’ όλα πνευματικό κέντρο του υπόδουλου χριστιανισμού της περιοχής. Η ¨Ύστερη Περίοδος Τουρκοκρατίας (1860 – 1912)¨ -και τελευταία υποπερίοδος- είναι η τελευταία και μικρότερη χρονικά περίοδος της τουρκοκρατούμενης Κοζάνης. Η ανάπτυξη της πόλης συνεχίζεται, ενώ όλα δείχνουν ότι η ώρα της απελευθέρωσης κοντεύει.
Τρίτη περίοδος είναι ¨Τα χρόνια της ελευθερίας (1912 – 2012)¨. Η Κοζάνη βαδίζει ελεύθερη σε μια νέα εποχή, με τα σκαμπανεβάσματά της, ενώ τα τελευταία 60 χρόνια παρασύρεται κι αυτή από το πανελλήνιο κύμα ανάπτυξης.
Και συνεχίζω με την παρουσίαση ορισμένων χρονολογιών του εντύπου. Φυσικά δεν μπορεί να γίνει αναφορά σε όλες, αφού ο χρόνος είναι περιορισμένος.
Στην εποχή της Προϊστορίας και συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια της Νεότερης Νεολιθικής περιόδου (5000π.Χ. – 4500π.Χ.), ανάγονται τα ευρήματα στη νεκρόπολη της οδού Φιλίππου που ήρθαν στο φως το 1948 από τους Β. Καλλιπολίτη και D. Feytmans.
Καθ’ όλη τη διάρκεια των ετών 1600π.Χ. – 1000μ.Χ. τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν μια συνεχή κατοίκηση στην περιοχή (οδός Φιλίππου, πλ. 25ης Μαρτίου, Αγ. Αθανάσιος).
Το 1350 είναι το έτος κατά το οποίο ξεκινά η Ιστορία της Κοζάνης. Είναι το έτος κατά το οποίο εμφανίζεται ο κτηνοτροφικός οικισμός στη θέση Σιόποτο (πιθανόν ο οικισμός να εμφανίζεται πρωιμότερα, αφού η ετυμολόγηση της λέξης παραπέμπει στο παλαιοσλαβικό σοποτ: περιοχή με πηγές νερού). Η πρώιμη Ιστορία της πόλης συμπίπτει με την περίοδο της πρώιμης Τουρκοκρατίας στην περιοχή· το 1393 καταλαμβάνεται ο φρουριακού τύπου οικισμός των Σερβίων. Το ίδιο έτος μνημονεύεται στις πηγές ο ερχομός κατοίκων από μέρη της Ηπείρου, οι οποίοι εγκαθίστανται στη θέση Σκ’ ρκα. Ένα χρόνο μετά -περίπου- έχουμε συνένωση οικισμών και τη συγκρότηση της πρώτης οικιστικής οντότητας. Το 1498 είναι το έτος για το οποίο έχουμε την πρώτη έγκυρη γραπτή μαρτυρία με αναφορά στην Κοζάνη (στο οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο ΤΤ986, που σώζεται στην Κωνσταντινούπολη), η οποία έχει περί τους 550 κατοίκους πληθυσμό. Στα μέσα του 17ου αι. (1647) αρχίζει η επικοινωνία με το εξωτερικό και η ανάπτυξη του τοπικού εμπορίου, ενώ την ίδια περίοδο (1649) εποικίζουν την Κοζάνη οικογένειες από το Κτένι με αρχηγό τον προεστό τους Ι. Τράντα· εγκαθίστανται στην περιοχή Κρεβατάκια.
Το 1675 ή το 1684 (και αφού έχουμε μπει στη Μέση Περίοδο της Τουρκοκρατίας) ιδρύεται στην Κοζάνη το πρώτο σχολείο, το οποίο θα εξελιχθεί στην περίφημη Σχολή της Κοζάνης (με πρώτο δάσκαλο τον Κονταρή από τα Σέρβια), όπου δίδαξε και ο περίφημος Ευγ. Βούλγαρης. Το 1690, ο Χ. Τράντας (γιος του Ι. Τράντα) εξασφαλίζει φιρμάνι, που θέτει την Κοζάνη υπό την προστασία της Σουλτανομήτορος (δεν επιβεβαιώνεται από τις πηγές), και έτσι αρχίζει η ανάπτυξη της πόλης. Το 1745 ανεγείρεται το Επισκοπείο και μεταφέρεται η έδρα από τα Σέρβια στην Κοζάνη. Αυτή την περίοδο έχουμε τη γέννηση πολλών πνευματικών προσωπικοτήτων με σημαντικό συγγραφικό έργο. Μερικοί απ’ αυτούς είναι οι Μιχ. Περδικάρης (1766, ιατρός και λόγιος), Γ. Σακελλάριος (1767, ιατροφιλόσοφος) και Χ. Μεγδάνης (1768, ιατρός, ιερέας και λόγιος). Το 1785 αναλαμβάνει Επίσκοπος ο Θεόφιλος εκ Βεροίας (θα μείνει ως το 1811)· επί θητείας του αναγνωρίστηκαν επίσημα, με συνοδικό γράμμα, οι κυριότερες, μέχρι τότε σε παρανομία ευρισκόμενες, συντεχνίες των επαγγελματιών της πόλης. Το 1787 η Κοζάνη περιέρχεται στη δικαιοδοσία του Αλή πασά (δεν επιβεβαιώνεται από τις πηγές). Δημιουργείται στην πόλη το κόμμα των Αληφρόνων, από την τάξη των πλουσίων, με αρχηγό το Ρ. Κοντορούση, και το κόμμα των Φιλελευθέρων με αρχηγό τον Γ. Αυλιώτη. Κυριακή του Θωμά του 1797 (μετά την κορύφωση του εσωτερικού αγώνα, με στοιχεία εμφυλίου μεταξύ των οπαδών των δύο παρατάξεων) δολοφονείται ο Αυλιώτης. Το 1793 γεννιέται ο Γ. Λασσάννης, «Φιλικός» και συγγραφέας των λογοτεχνικών έργων. Το 1824 πανώλη, που μεταδίδεται από τα διερχόμενα στρατεύματα, θερίζει την πόλη. Το 1830 η Κοζάνη καταλαμβάνεται από Αλβανούς, με αρχηγό τους τον Ασλάν Μπέη, και λεηλατείται επί 27ημέρου. Το 1855 θεμελιώνεται το Καμπαναριό με χρήματα από εράνους στην Ουγγαρία.
Την Ύστερη Περίοδο της Τουρκοκρατίας σημαντικότερα γεγονότα είναι η σύσταση της Δημαρχίας Κοζάνης το 1879, που μέχρι τότε ήταν Κοινότητα, με πρώτο δήμαρχο το Ν. Χαλκιά και η θεμελίωση του Βαλταδωρείου Γυμνασίου (θα εγκαινιαστεί επίσημα στις 30 Ιανουαρίου 1901, γιορτή των Τριών Ιεραρχών), μετά από δωρεά των αδερφών Βαλταδώρων.
Τα Χρόνια της Ελευθερίας σημαδεύονται από πολλά και διάφορα γεγονότα, με σημαντικότερο την απελευθέρωση της πόλης, το 1912 έπειτα από 519 χρόνια, και την υποδοχή του βασιλιά Γεωργίου Α΄ λίγες μέρες μετά. Την ίδια χρονιά η Κοζάνη γίνεται έδρα νομού με πρώτο νομάρχη το Γ. Χωματιανό. Το 1914 κυκλοφορεί η πρώτη εφημερίδα, ΗΧΩ της ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ και η Κοζάνη γίνεται έδρα της Γενικής Διοίκησης Δυτικής Μακεδονίας με πρώτο διοικητή το Φ. Ηλιάκη. Το 1918 ιδρύεται στην πόλη η πρώτη τράπεζα (υποκατάστημα της Εθνικής) καθώς και σώμα Χωροφυλακής, υπαγόμενο στη Βέροια. Το 1925 γίνεται ηλεκτροφωτισμός της πόλης και το αμέσως επόμενο έτος (1926) δημιουργείται ο πρώτος κινηματογράφος της πόλης, ο κινηματογράφος ΩΡΙΩΝ. Το 1928 ιδρύονται οι πρώτες ομάδες στην πόλη, ο Ολυμπιακός Κοζάνης και ο Μακεδονικός. Το 1931 εγκαθίσταται στην Κοζάνη ο Διονύσιος Μανέντης, χειρουργός, και ιδρύει την πρώτη χειρουργική κλινική στη Δυτική Μακεδονία εν ονόματι «Ο καλός Σαμαρείτης». Το 1941 βομβαρδίζουν οι Γερμανοί το δημαρχείο. Το 1950 ιδρύεται ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός στην Κοζάνη, με την επωνυμία «Ραδιοφωνικός Σταθμός Ενόπλων Δυνάμεων Δυτικής Μακεδονίας, ενώ το 1956 εγκαινιάζεται η σιδηροδρομική σύνδεση με την Πτολεμαΐδα. Το 1958 η Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία (με υπεύθυνο τον Β. Καλλιπολίτη) φέρνει στο φως τη νεκρόπολη στην οδό Φιλίππου. Το 1959 εγκαινιάζεται το Μαμάτσειο Νοσοκομείο και το 1963, ο Πατριάρχης Αθηναγόρας επισκέπτεται την πόλη. Το 1968 ιδρύεται ο Σύνδεσμος Γραμμάτων & Τεχνών, με πρωτεργάτη τον Κ. Σιαμπανόπουλο, που το 1984 θα εγκαινιάσει το Λαογραφικό Ιστορικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο της πόλης. Το 1982 εκδίδεται το πρώτο τεύχος του περιοδικού ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ, από το Σύλλογο Κοζανιτών Θεσσαλονίκης «Ο Άγιος Νικόλαος» (έτος ίδρυσης 1908) και το 1984 κυκλοφορεί η μηνιαία (στην αρχή, τώρα εποχιακή) έκδοση γνώμης ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ με διευθυντή τον Β. Π. Καραγιάννη· σήμερα είναι το μακροβιότερο, και μοναδικό, λογοτεχνικό περιοδικό που εκδίδεται στην επαρχία. Το 1985 ιδρύεται το Συνεταιριστικό βιβλιοπωλείο Κοζάνης, το 1986 ιδρύεται το 1ο Κ.Α.Π.Η. Κοζάνης, σε κτίριο δωρεάς του Ν. Δελιαλή (τέως εφόρου της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης και σημαντικής πνευματικής προσωπικότητας του τόπου) και ο πρώτος τηλεοπτικός σταθμός στην πόλη, το West channel. Το 1995 (15 Μαΐου) γίνεται ο μεγάλος σεισμός των 6,6 ρίχτερ και λίγους μήνες μετά (15 Ιουλίου) ιδρύεται το ΙΝ.Β.Α. (μετά από απόφαση μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Κοζάνης) με διευθυντή τον Β.Π. Καραγιάννη. Το 1999 ιδρύεται Πολυτεχνική Σχολή στην Κοζάνη και το 2008 (ανήμερα των 96χρονων της Κοζάνης) εγκαινιάζεται η Δημοτική Χαρτοθήκη στο αναπαλαιωμένο αρχοντικό Λασσάνη.
Επίλογος
Αυτές ήταν εν ολίγοις μερικές από τις περιέχουσες στο «Χ» ημερομηνίες. Στο «Χ» θα βρει κάποιος πολύ περισσότερα στοιχεία που αφορούν στην Ιστορία του τόπου μας.
Ευχαριστώ πολύ που με ακούσατε!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου