Οι παρακάτω αράδες εκφωνήθηκαν την Κυριακή 30.11.14 κατά τη διάρκεια του συνεδρίου της ΕΕΔΜ "Η γλώσσα ως κώδικας επικοινωνίας και προϊόν πολιτισμού"
Η φράση εθνική ταυτότητα -αγόμενη και φερόμενη κατά το δοκούν, προσδιορίζοντας ή αναπροσδιορίζοντας- έχει επικρατήσει να δίνει υπόσταση πολιτισμική σε πολιτικά δημιουργήματα. Η γλώσσα αποτελεί τον κύριο παράγοντα δημιουργίας εθνικής ταυτότητας. Πριν όμως απ’ αυτή χρειάζεται η δημιουργία επίγνωσης ή αντίληψης δηλαδή συνείδησης. Δημιουργείται αυτή από μόνη της ή μήπως πλάθεται; Υπήρχε πάντοτε στους ανθρώπους ή αποτελεί δημιούργημα των τελευταίων αιώνων στα πλαίσια διαμόρφωσης των σύγχρονων κρατών; Πώς και πόσο επηρεάζει ή επηρεάζεται η γλώσσα;
Όλα τα σύγχρονα (χρονικά και όχι καινοτομικά) κράτη έχουν σχηματίσει ή επιβάλλει μια συγκεκριμένη πολιτισμική συμμετρία στους πολίτες τους, βασισμένη κατεξοχήν στην κοινή ομιλουμένη γλώσσα, με σκοπό την εύρυθμη λειτουργία όλων των τομέων και θεσμών τους. Πολιτισμική διαμόρφωση της συνείδησης δηλ., με βάση την Ιστορία και τις ιδιαιτερότητες του κάθε λάου.
Η συνείδηση εθνικής ένταξης των ελλήνων εμφανίζεται πολύ πριν από το 18ο αι., που παρουσιάστηκε στα κράτη της Εσπερίας, και βασιζόταν αυτή ξεκάθαρα στη γλώσσα. Από το 700π.Χ. περίπου, οι πολίτες των ελληνικών πόλεων-κρατών, παρόλο τον τοπικίστικο διοικητικό ή πολιτικό τους διαχωρισμό, συσπειρώνονταν γύρω από την ίδια γλώσσα (με τις όποιες φυσικά διαφορετικές διαλέκτους διέθετε αυτή), αυτοπροσδιοριζόμενοι ως έλληνες. Είχαν θέσει μια σαφή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σ’ αυτούς και τους άλλους (όπου ως άλλοι λογίζονται η μη ομιλούντες την ελληνική και προσδιορίζονταν ως βάρβαροι). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι πανελλήνιοι αθλητικοί αγώνες -με κύριο γεγονός τους ολυμπιακούς- απ’ όπου αποκλείονταν -συν τοις άλλοις- οι βάρβαροι. Συμμετείχε λοιπόν σ’ αυτούς καθείς που μιλούσε την ελληνική, ενώ ένας εκ των κυρίων παραγόντων τέλεσης των αγώνων ήταν η τόνωση της πανελλήνιας συνείδησης.
Οι περσικοί πόλεμοι αποτελούν οροθέσιο στην εξέλιξη και ενίσχυση της κοινής συνείδησης, αφού ήταν αυτή (βασισμένη στη γλώσσα) που συνένωσε –ακόμη και πολιτικά για λίγο- τους έλληνες απέναντι στον εχθρό.
Λίγους αιώνες αργότερα οι πνευματικοί καθηγέτες των αρχαίων ελλήνων φαίνονται να συναισθάνονται την κοινή αυτή συνείδηση, πιστεύοντας και σε μια πανεθνική καταγωγή τους. Ο Πλάτων χαρακτηριστικά θεωρεί στάσεις τις διχόνοιες μεταξύ τους και πολέμους τις διχόνοιες με τους βαρβάρους, δηλ. τους άλλους, ενώ η μεγίστη εκδήλωση της κοινής επιγνώσεως αποτελεί η ουτοπική του ΠΟΛΙΤΕΙΑ, η οποία σαφώς θα είναι ελληνική.
Περπατώντας παραπέρα, φτάνουμε στην περίοδο της -ελληνικού χαρακτήρα- ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Παρόλη την συνύπαρξη διαφορετικών εθνών, η ελληνική γλώσσα είναι αυτή που ενώνει τους έλληνες υπηκόους, μιας και τα εδάφη της καταλαμβάνουν περιοχές όπου έβριθε το ελληνικό στοιχείο από αιώνες πριν. Παρόλο τον συστηματικό αφελληνισμό τους, αφορούσε αυτός θρησκευτικά και πολιτισμικά θέματα και σε καμία περίπτωση γλωσσικά.
Από κει κι ύστερα, φτάνοντας στη νεότερη εποχή τα πράγματα αλλάζουν. Η ανάγκη δημιουργίας εθνικής ταυτότητας στα 1700, με σκοπό τη συγκρότηση ομογενοποιημένων κρατών η έννοια αλλάζει. Πέραν της γλώσσας, το κάθε έθνος επιστρατεύει ό,τι έχει ανάγκη για τη σύσταση ή καλύτερα τη σύνθεση ταυτότητας. Στόχος η εύρυθμη λειτουργία του και όχι τόσο η συνείδηση του πραγματικού.
H ζώσα εποχή αποδεικνύει περίτρανα την τραγική παραποίηση του παρελθόντος. Η κατασκευή ψευδών παρελθόντων και η πλήρης αποσύνθεση του πνευματικού και πολιτιστικού χθες, σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες (όπως λ.χ. η αχαλίνωτη παγκοσμιοποίηση και η αρνητικές επιδράσεις του διαδικτύου –έχει αυτό και αρκετές θετικές, ιδίως σε θέματα επικοινωνίας) δεν φαίνεται να έχουν αφήσει πίσω τους κάτι άδολο.
Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία -ως απάνω φατριασμένη- ανεξέλεγκτα προσδιορίζει ή προσδιορίζεται αναλόγως. Οι μισοί ανάγουν τη συνείδησή τους με εθνικιστικές κορώνες, μπολιασμένες από πολιτική ορθότητα και ανορθότητα, οι υπόλοιποι -οι περισσότεροι μάλλον- πνεόμενοι από αγνά αισθήματα νοιάζονται για την επιβίωσή τους και όχι για την όποια κοινή κουλτούρα.
Αφού όπως φαίνεται, είναι ξεκάθαρη η διαρκής πολιτιστική και γλωσσική –με τις όποιες αλλαγές, απλοποιήσεις ή απλουστεύσεις- συνέχεια του ελληνισμού μόνη αναγκαία λύση αποτελεί η γνώση του παρελθόντος, ξεχωρίζοντας το σωστό από το λάθος, την αλήθεια από το ψεύδος με σκοπό τη μη επανάληψη των σφαλερών πεπραγμένων.
Η φράση εθνική ταυτότητα -αγόμενη και φερόμενη κατά το δοκούν, προσδιορίζοντας ή αναπροσδιορίζοντας- έχει επικρατήσει να δίνει υπόσταση πολιτισμική σε πολιτικά δημιουργήματα. Η γλώσσα αποτελεί τον κύριο παράγοντα δημιουργίας εθνικής ταυτότητας. Πριν όμως απ’ αυτή χρειάζεται η δημιουργία επίγνωσης ή αντίληψης δηλαδή συνείδησης. Δημιουργείται αυτή από μόνη της ή μήπως πλάθεται; Υπήρχε πάντοτε στους ανθρώπους ή αποτελεί δημιούργημα των τελευταίων αιώνων στα πλαίσια διαμόρφωσης των σύγχρονων κρατών; Πώς και πόσο επηρεάζει ή επηρεάζεται η γλώσσα;
Όλα τα σύγχρονα (χρονικά και όχι καινοτομικά) κράτη έχουν σχηματίσει ή επιβάλλει μια συγκεκριμένη πολιτισμική συμμετρία στους πολίτες τους, βασισμένη κατεξοχήν στην κοινή ομιλουμένη γλώσσα, με σκοπό την εύρυθμη λειτουργία όλων των τομέων και θεσμών τους. Πολιτισμική διαμόρφωση της συνείδησης δηλ., με βάση την Ιστορία και τις ιδιαιτερότητες του κάθε λάου.
Η συνείδηση εθνικής ένταξης των ελλήνων εμφανίζεται πολύ πριν από το 18ο αι., που παρουσιάστηκε στα κράτη της Εσπερίας, και βασιζόταν αυτή ξεκάθαρα στη γλώσσα. Από το 700π.Χ. περίπου, οι πολίτες των ελληνικών πόλεων-κρατών, παρόλο τον τοπικίστικο διοικητικό ή πολιτικό τους διαχωρισμό, συσπειρώνονταν γύρω από την ίδια γλώσσα (με τις όποιες φυσικά διαφορετικές διαλέκτους διέθετε αυτή), αυτοπροσδιοριζόμενοι ως έλληνες. Είχαν θέσει μια σαφή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σ’ αυτούς και τους άλλους (όπου ως άλλοι λογίζονται η μη ομιλούντες την ελληνική και προσδιορίζονταν ως βάρβαροι). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι πανελλήνιοι αθλητικοί αγώνες -με κύριο γεγονός τους ολυμπιακούς- απ’ όπου αποκλείονταν -συν τοις άλλοις- οι βάρβαροι. Συμμετείχε λοιπόν σ’ αυτούς καθείς που μιλούσε την ελληνική, ενώ ένας εκ των κυρίων παραγόντων τέλεσης των αγώνων ήταν η τόνωση της πανελλήνιας συνείδησης.
Οι περσικοί πόλεμοι αποτελούν οροθέσιο στην εξέλιξη και ενίσχυση της κοινής συνείδησης, αφού ήταν αυτή (βασισμένη στη γλώσσα) που συνένωσε –ακόμη και πολιτικά για λίγο- τους έλληνες απέναντι στον εχθρό.
Λίγους αιώνες αργότερα οι πνευματικοί καθηγέτες των αρχαίων ελλήνων φαίνονται να συναισθάνονται την κοινή αυτή συνείδηση, πιστεύοντας και σε μια πανεθνική καταγωγή τους. Ο Πλάτων χαρακτηριστικά θεωρεί στάσεις τις διχόνοιες μεταξύ τους και πολέμους τις διχόνοιες με τους βαρβάρους, δηλ. τους άλλους, ενώ η μεγίστη εκδήλωση της κοινής επιγνώσεως αποτελεί η ουτοπική του ΠΟΛΙΤΕΙΑ, η οποία σαφώς θα είναι ελληνική.
Περπατώντας παραπέρα, φτάνουμε στην περίοδο της -ελληνικού χαρακτήρα- ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Παρόλη την συνύπαρξη διαφορετικών εθνών, η ελληνική γλώσσα είναι αυτή που ενώνει τους έλληνες υπηκόους, μιας και τα εδάφη της καταλαμβάνουν περιοχές όπου έβριθε το ελληνικό στοιχείο από αιώνες πριν. Παρόλο τον συστηματικό αφελληνισμό τους, αφορούσε αυτός θρησκευτικά και πολιτισμικά θέματα και σε καμία περίπτωση γλωσσικά.
Από κει κι ύστερα, φτάνοντας στη νεότερη εποχή τα πράγματα αλλάζουν. Η ανάγκη δημιουργίας εθνικής ταυτότητας στα 1700, με σκοπό τη συγκρότηση ομογενοποιημένων κρατών η έννοια αλλάζει. Πέραν της γλώσσας, το κάθε έθνος επιστρατεύει ό,τι έχει ανάγκη για τη σύσταση ή καλύτερα τη σύνθεση ταυτότητας. Στόχος η εύρυθμη λειτουργία του και όχι τόσο η συνείδηση του πραγματικού.
H ζώσα εποχή αποδεικνύει περίτρανα την τραγική παραποίηση του παρελθόντος. Η κατασκευή ψευδών παρελθόντων και η πλήρης αποσύνθεση του πνευματικού και πολιτιστικού χθες, σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες (όπως λ.χ. η αχαλίνωτη παγκοσμιοποίηση και η αρνητικές επιδράσεις του διαδικτύου –έχει αυτό και αρκετές θετικές, ιδίως σε θέματα επικοινωνίας) δεν φαίνεται να έχουν αφήσει πίσω τους κάτι άδολο.
Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία -ως απάνω φατριασμένη- ανεξέλεγκτα προσδιορίζει ή προσδιορίζεται αναλόγως. Οι μισοί ανάγουν τη συνείδησή τους με εθνικιστικές κορώνες, μπολιασμένες από πολιτική ορθότητα και ανορθότητα, οι υπόλοιποι -οι περισσότεροι μάλλον- πνεόμενοι από αγνά αισθήματα νοιάζονται για την επιβίωσή τους και όχι για την όποια κοινή κουλτούρα.
Αφού όπως φαίνεται, είναι ξεκάθαρη η διαρκής πολιτιστική και γλωσσική –με τις όποιες αλλαγές, απλοποιήσεις ή απλουστεύσεις- συνέχεια του ελληνισμού μόνη αναγκαία λύση αποτελεί η γνώση του παρελθόντος, ξεχωρίζοντας το σωστό από το λάθος, την αλήθεια από το ψεύδος με σκοπό τη μη επανάληψη των σφαλερών πεπραγμένων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου